Pendahuluan
Latar Belakang: Cara
sapaan secara lisan dan bertulis dengan sopan santun dan berbudi bahasa.
Melihat kehalusan budi bahasa dan cara menggunakan bahasa dengan sopan dalam sistem
sapaan dan panggilan.
Ruang Lingkup : Dalam
esei ini, tumpuan adalah lebih mengarah kepada sistem sapaan dan panggilan agar
tidak dilabelkan sebagai biadap dalam Bahasa Melayu dan perbandingan dan
persamaan dengan bahasa lain seperti Inggeris dan Korea.
Pembatasan: Perbincangan adalah terhad kepada
kesantunan berbahasa, bahasa
Melayu dalam sistem sapaan dan panggilan.
Kaedah
Kajian: Kajian ini akan
menggunakan kaedah perpustakaan.
Isi Kandungan : 1.
Definisi Kesantunan Bahasa (KB)
i. Pengunaan
bahasa secara bersopan
ii. Sapaan
yang bersesuaian
iii. Bahasa
– alat menyampaikan maklumat
iv. Bahasa
– menyampaikan perasaan penggunanya
v. Bahasa
– mencerminkan keperibadian si penutur
vi. KB –
alat menunjukkan kehalusan budi bahasa, beradab dan bersopan.
vii. KB –
berperanan utk menjaga perasaan si pendengar. (Terlajak perahu boleh diundur,
terlajak kata buruk padahnya)
ESEI
Definisi
Untuk mendefinisikan kesantunan
bahasa, kita perlu melihat peranan bahasa itu sendiri dalam konteks kehidupan
seharian. Bahasa boleh dikatakan sebagai satu alat komunikasi di antara si
penyampai maklumat dan si penerima maklumat atau si pendengar. Kepentingan
bahasa juga dapat dilihat dalam hubungan dan pergaulan harian masyarakat. Dalam
erti kata lain, bahasa berfungsi memaparkan dan menggambarkan kehidupan harian
kita.
Tidak keterlaluan kiranya jika bahasa
itu dikatakan sebagai cermin yang menunjukkan keperibadian si penutur.Penggunaan
bahasa yang betul, dari perkataan
hinggalah ke aspek nada dan faktor seperti tempat dan keadaan suasana akan
menentukan samada si penutur itu mempunyai budi pekerti atau sebaliknya.
Kesantunan bahasa adalah berkaitan
dengan kehalusan budi bahasa, keadaban dan kesopanan. Ia berperanan untuk
menjaga perasaan si pendengar atau si penerima maklumat. Tidak hairanlah kenapa
berlakunya pergaduhan dan pertelingkahan disebabkan isu yang berkaitan dengan
kebiadapan. Seperti kata orang-orang tua, terlajak perahu boleh diundur,
terlajak kata buruk padahnya.
Dapat dirumuskan bahawa kesantunan
bahasa berkaitan dengan tatacara dan peraturan dalam berbahasa. Ini dilihat
dari aspek cara dan bentuk bahasa yang digunakan seperti pemilihan kata, nada,
gerak laku atau bahasa badan yang digunakan semasa berkomunikasi.
Sistem
Sapaan dalam Bahasa Melayu
Kesantunan bahasa bukan sahaja
merangkumi penggunaan dalam pertuturan tetapi juga dalam bentuk bertulis.
Menurut Dell Hymes (1976), komponen
berbahasa terbahagi kepada 16 pecahan, dan antaranya adalah ‘Addressor’ si
penyapa dan ‘Addressee’ si pesapa atau orang yang disapa. Hubungan ini dapat
digambarkan seperti Rajah 1 di bawah.
Rajah 1
Addressor Addressee
Dalam kesantunan berbahasa, bahasa
Melayu juga mempunyai sistem sapaan dan panggilan yang tersendiri di mana ia
menggabungkan sistem sapaan dan panggilan. Ini merujuk kepada gelaran sebagai
tanda hormat dan sebagai ganti nama.
Nurul Hidayah dan A G
Asniwal dalam tulisan mereka yang bertajuk “Penterjemahan Bentuk Panggilan Terpilih di
dalam OALD” mengatakan bentuk panggilan merupakan satu kaedah yang
merakamkan pertalian di antara pesapa dan penyapa dan juga sapaan kepada
seseorang tertentu. Sistem panggilan juga menunjukkan perhubungan dalam
kalangan masyarakat tertentu dan nilai di kalangan anggota masyarakat dalam
masyarakat tersebut.
Sistem
sapaan dalam bahasa Melayu boleh disamaertikan dengan pilihan kata honorifik, iaitu panggilan hormat
untuk berbicara dan menyapa orang lain. Masnur
Muslich dalam tulisannya yang bertajuk “Kesantunan Berbahasa: Sebuah Kajian Sosiolinguistik” mengatakan penggunaan kata-kata honorifik ini tidak hanya berlaku bagi bahasa yang
mengenal tingkatan (undha-usuk,
Jawa) tetapi berlaku juga pada bahasa-bahasa yang tidak mengenal tingkatan.
Oleh yang
demikian, kesantunan bahasa dalam sistem sapaan mempunyai ciri-ciri seperti
penggunaan kosa kata dan kata ganti nama yang perlu diberi perhatian khusus
agar bersesuian dengan kedudukan, pangkat umur dan keakraban serta pertalian
(hubungan) di antara dua atau lebih orang yang terlibat dalam suatu perbualan
atau perbincangan.
Sistem
sapaan dan panggilan dalam bahasa Melayu melibatkan penggabungan gelaran,
rujukan hormat dan ganti nama yang tersendiri. Seperti dalam komuniti Korea,
mereka amat menitik-beratkan darjah berdasarkan umur dan ketika bercakap dengan
orang yang lebih tua, honorifik akan digunakan sebagai tanda hormat. Ini dapat
dilihat berdasarkan kepada penyataan yang diambil dari ensiklopedia Wikipedia.org.
“...the honorifics expressed the differences in social status
between speakers. In contemporary Korean culture, honorifics are used to differentiate
between formal and informal speech based on the level of familiarity between
the speaker and the listener.”
Harus
diingat, apa yang sopan dan beradab di sesuatu tempat atau masyarakat
berdasarkan bangsa dan kaum tidak semestinya sopan dan sesuai di tempat yang
lain dan masyarakat yang lain. Begitu juga dengan sebaliknya.
1. Engkau hendak pergi ke mana?
2. Ibu, kau sudah makan?
3. Apa nama kamu?
4. Awak hendak ke mana?
5. Anda sudah bersedia?
6. Aku mahu makan buah rambutan.
7. Saya suka makan durian.
8. Nenek sudah tua, mata dia sudah kabur.
9. Datuk masih sihat kerana beliau mengamalkan
senam pagi.
Tatabahasa
kesemua ayat di atas adalah betul peggunaannya. Walaupun begitu, terdapat
beberapa ayat ini agak kasar dan boleh dikategorikan sebagai biadap berdasarkan
kepada penggunaan kata ganti diri. Andaikan jika kata ganti diri ‘kau’, ‘aku’
dan ‘engkau’ ini digunakan di Semenanjung Malaysia. Ketiga-tiga kata ganti diri
ini dianggap kurang ajar dan biadap terutama apabila digunakan dalam perbualan
yang melibatkan orang yang lebih tua atau dengan orang yang berpangkat.
Tetapi
lain pula halnya jika ketiga-tiga kata ganti diri ini digunakan di Sabah.
Ketiga-tiga kata ganti diri dalam perbualan akan dianggap sebagai satu
perbualan biasa dan dianggap ramah atau menunjukkan betapa akrabnya si penyapa
dengan orang yang di sapa. Seperti yang telah dinyatakan sebelum ini,
kesantunan bahasa itu bergantung kepada siapa, di mana dan bagaimana ia
diutarakan.
Bagi
ayat nombor (8), penggunaan kata ganti diri ketiga ‘dia’ untuk merujuk kepada
orang tua-tua dianggap biadap dan kurang sopan. Kata ganti diri yang dilihat
paling sesuai ialah ‘beliau’ seperti yang ditunjukkan dalam ayat nombor (9).
Berikut
ialah jadual yang menyenaraikan beberapa kata ganti diri yang biasa digunakan
dalam bahasa Melayu dan sifatnya dalam konteks kesantunan bahasa dalam bahasa
Melayu.
Jadual
1 Kata Ganti Diri Dalam Bahasa
Melayu
*Sumber:
Diambil dan Diubahsuai daripada Nurul Hidayah Mohammad Abdillah dan A.G Aniswal. Penterjemahan Bentuk Panggilan Terpilih di dalam OALD
Menurut Xiaomei
Yang dalam penulisannya yang bertajuk “Address
Forms of English: Rules and Variations”, “An English or American person can
be addressed by his name, his title his name plus his name, or by nothing at
all, that is, no-naming form or Ф.” Dalam erti kata lain, walau bagaimana cara
sekali pun seseorang itu disapa, ia masih dianggap norma sapaan yang sopan dan
boleh diterima. Ini boleh dilihat dengan lebih teliti di dalam Jadual 2 di
bawah.
Jadual
2
*Sumber
dari Address Forms of English: Rules and
Variations, Xiaomei Yang.
Dalam
kesantunan bahasa Melayu, percakapan tanpa penggunaan sapaan juga dianggap
tidak bersopan. Ini dapat digambarkan di dalam contoh dialog di bawah.
Contoh Dialog 1: Melalui Telefon
Pelajar Z: Selamat pagi, boleh saya bercakap dengan Ramlie?
Puan Zaiton: Selamat pagi. Dia sudah pergi ke kampus.
Boleh saya tahu saya sedang bercakap dengan siapa?
Pelajar Z: Wakil kelas DPA, salah seorang daripada
pelajar si Ramlie. Kau siapa?
Puan Zaiton: Ini ibu kepada pensyarah kamu, Encik Ramlie.
Berdasarkan kepada dialog di atas, Pelajar Z sepatutnya
menggunakan kata sapaan ‘Encik’,
dari ‘Ramlie’ sahaja kepada ‘Encik Ramlie’. Selain itu,
Pelajar Z sepatutnya menggunakan
kata sapaan ‘kau’ kepada ‘kamu’ agar bersesuaian dengan
sesiapa sahaja dia sedang
bercakap.
Ini amat berbeza bagi bahasa Inggeris yang mana ianya
boleh digunakkan tanpa kata
sapaan semasa berbual. Ini dapat digambarkan dalam Contoh
Dialog 2 di bawah.
Contoh Dialog 2 :
Bersemuka
Jim : Hello! I’m Jim.
Mike : Hello, Jim! I’m Mike.
Oleh
yang demikian, kesantunan bahasa mempunyai ciri-ciri seperti yang berikut:
1. Penggunaan kosa kata, dan
2. Ganti nama.
Kedua-dua
item ini amat dititikberatkan dan perhatian khusus perlu diberi agar
bersesuaian dan ‘secocok’ dengan kedudukan, pangkat, umur dan hubungan serta
darjah keakraban hubungan seperti hubungan kawan, tali persaudaraan dan,
hubungan pekerja dan majikan dan sebagainya.
Pemilihan
kata dan ungkapan bertatasusila dalam sistem bahasa Melayu boleh dikategorikan
kepada beberapa jenis. Ini akan dijelaskan dengan lanjut.
1. Jenama kekeluargaan
Sapaan bagi jenama kekeluargaan boleh
dibahagi kepada dua, iaitu Jenama
kekeluargaan pertalian darah dan Jenama
kekeluargaan ikatan perkahwinan. Ini dapat dilihat dalam Jadual 3 di bawah.
Jadual
3 Jenama Kekeluargaan
Jenama kekeluargaan pertalian darah
|
Jenama kekeluargaan ikatan
perkahwinan
|
Contoh:
ayah,
mak, abang, kakak, pakcik, makcik, adik, nenek, atok, Pak Long, Mak Long, Pak
Ngah, Mak Ngah, Pak Lang.
|
Contoh:
adik
ipar, abang ipar, kakak ipar, mak mentua, bapa mentua, mak long ipar.
|
2. Gelaran Pergaulan Bebas
Gelaran
seperti ‘cik’, ‘puan’ dan ‘cik puan’ serta ‘encik’. ‘Cik’ digunakan untuk
sapaan wanita yang belum berkahwin dan ‘puan’ untuk wanita yang telah
berumahtangga. Gelara ‘cik puan’ biasanya digunakan oleh orang menyapa dengan
wanita yang tidak diketahui status kelaminnya. Selain itu, gelaran ‘cik puan’
juga lazim digunapakai oleh mahasiswa apabila bertegur-sapa dengan pensyarah
wanita samada yang masih bujang atau sudah berumahtangga. ‘Encik’ pula
digunakan untuk kaum lelaki tanpa mengira samada sudah berkahwin atau belum.
3. Gelaran Pergaulan Tak Bersahaja
(Formal)
Jenis
sapaan ini biasanya diguna dalam penulisan surat rasmi atau dalam majlis-majlis
rasmi. Antara contoh sapaan adalah seperti Tuan, Puan, Tetuan, Saudara dan
Saudari.
4. Gelaran Warisan
Gelaran
yang diwarisi sejak nenek moyang dan kini lebih dikenali sebagai sebahagian
daripada nama si empunya diri. Contohnya; Nik (Kelantan), Wan
(Kelantan, Terengganu), Abang (Sarawak), Raja (Perak, Selangor), Pangeran,
Pangeran Anak, Pangeran Muda (Brunei Darussalam) dan sebagainya.
5. Gelaran Kurniaan
Antara
contoh-contohnya adalah seperti Tun, Toh Puan, Puan Sri, Datuk (Datuk Seri,
Datuk Paduka, Datuk Setia), Bapa Pembangunan (Perdana Menteri Malaysia ke-3,
Tun Abdul Razak) dan Pendeta (gelaran kurniaan yang diberikan oleh pertubuhan
seperti Kongres Bahasa Melayu Ketiga (1956).
6. Gabungan Gelaran
7. Rujukan Hormat
Jenama kekeluargaan
Terbagi kepada;
i. Jenama kekeluargaan pertalian darah (Pak Long, Mak Long, Pak Ngah, Mak Ngah, Pak Lang, Mak Lang, Pak Njang, Mak Njang, Pak Cik, Mak Cik, Pak Su, Mak Su.
Gabungan nama kekeluargaan asas (Abang (bang) dan Kak dengan jenama kekeluargaan pertalian darah hanya terbatas kepada Long, Ngah dan Cik seperti Bang Long, Kak Long, Bang Ngah, Kak Ngah, Bang Cik dan Kak Cik.
ii. Jenama kekeluargaan ikatan perkahwinan
Diwakili oleh kata menantu, mentua dan ipar. (Pak Mentua, Mak Mentua dan Tok Mentua). Ipar digunakan untuk merujuk kepada ahli-ahli dalam keluarga suami atau isteri selain menantu danmentua. Contoh: abang ipar, kak ipar, adik ipar mak long ipar, mak ngah ipar dan sebagainya.
Gelaran Pergaulan Biasa
Biasanya Cik digunakan untuk perempuan yang belum berkahwin, manakala Encik untuk lelaki sahaja.
Gelaran Pergaulan (Formal)
Tuan - digunakan untuk lelaki yang lebih tinggi pangkatnya daripada kendiri, dan orang lelaki bergelar Haji, Doktor, Profesor dan Syed. Encik, Cik - boleh digunakan untuk orang lelaki yag lebih tinggi pangkatnya, daripada kendiri seperti Encik Ahmad atau Cik Ahmad.
Puan - untuk perempuan sahaj ayang pangkatnya lebih tinggi daripada kendiri, dan perempuan yang mempunyai gelaran Doktor, Profesor dan sebagainya.
Saudara - digunakan untuk orang lelaki atau perempuan yang seumur dengankendiri atau lebih muda, dan hubungannya belum rapat dewngan kendiri atau digunakan dalam rujukan kepada ahli-ahli dalam mesyuarat,perbahasan dan sebagainya.
Saudari - digunakan untuk perempuan sahaja dalam konteks yang sama dengan penggunaan gelaran saudara.
Tetuan - hanya digunakan dalam surat rasmi yang ditujukan kepada para pemilik atau pentadbir syarikat perniagaan (termausk syarikat guaman) seperti: Tetuan Syarikat Sinaran Sdn. Bhd.)
Gelaran Warisan
Raja (Perak, Selangor), Pangeran, Pangeran Anak, Pangeran Muda (Brunei Darussalam) Tengku (Kelantan, Pahang, Kedah, Terengganu).
Gelaran keturunan orang-orang besar
Megat dan Puteri (Perak), Nik (Kelantan), Wan (Kelantan, Terengganu), Abang (Sarawak); Datu (Sabah), Awangku, Pangeran dan Dayangku (Brunei Darussalam), Tan (di Kedah) dan Tun (Terengganu)
Gelaran warisan kepada keturunan Nabi Muhammad s.a.w. seperti syed atau sayid bagi lelaki dan Syarifah bagi perempuan. Sesetengah pihak mengatakan bahawa gelaran Syarif, Syekh dan Siti juga tergolong ke dalam gelaran jenis ini.
Gelaran warisan daripada keturunan yang berasal dari luar Malaysia
Raden (Jawa), Daeng (Bugis), Sidi, Sutan (Minangkabau), Teuku dan Teungku (Aceh).
Gelaran
Warisan
Raja (Perak, Selangor), Pangeran, Pangeran Anak, Pangeran Muda (Brunei Darussalam) Tengku (Kelantan, Pahang, Kedah, Terengganu).
Gelaran keturunan orang-orang besar
Megat dan Puteri (Perak), Nik (Kelantan), Wan (Kelantan, Terengganu), Abang (Sarawak); Datu (Sabah), Awangku, Pangeran dan Dayangku (Brunei Darussalam), Tan (di Kedah) dan Tun (Terengganu)
Gelaran warisan kepada keturunan Nabi Muhammad s.a.w. seperti syed atau sayid bagi lelaki dan Syarifah bagi perempuan. Sesetengah pihak mengatakan bahawa gelaran Syarif, Syekh dan Siti juga tergolong ke dalam gelaran jenis ini.
Gelaran warisan daripada keturunan yang berasal dari luar Malaysia
Raden (Jawa), Daeng (Bugis), Sidi, Sutan (Minangkabau), Teuku dan Teungku (Aceh).
Gelaran Kurniaan
Tun, Toh Puan, Puan Sri, Datuk (Datuk Seri, Datuk Paduka, Datuk Setia), Datuk (Satuk Patingi, Datuk Amar), Datin Paduka (gelaran yang dikurniakan oleh kerajaan negeri Selangor), Toh Puan (isteri kepada datuk di Terengganu) Pendeta Za'aba (gelaran kurniaan yahng diberikan oleh pertubuhan seperti Kongres Bahasa Melayu Ketiga (1956). Gelaran Bapa Kemerdekaan kepada Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj.
Gelaran Ikhtisas
Gelaran bagi individu yang diperoleh melalui pencapaian atau kejayaan akademk atau kemahiran dalam bidang tertentu seperti Profesor,Doktor,Ustaz dan Ustazah.
Gabungan Gelaran
(a) kekeluargaan + keagamaan. - Pak Haji
(b) Pergaulan Tak Bersahaja (kecuali saudara) + Keagamaan. - Tuan Haji
(c) Kekeluargaan + warisan (hanya Ungku, Engku, Wan, Nik) - Pak Ungku, Mak Ungku, Mak Wan, Pak Nik.
(d) Pergaulan Tak Bersahaja + Keagamaan + Warisan (hanya Nik). Contoh: Tuan Haji Nik
(e) Warisan (Kecuali Nik) + Keagamaan. - Raja Haji
(f) Kurniaan Kerajaan + Akademik/Ikhtisas + Warisan + Keagamaan. - Tan Sri Prof. Raja Haji Osman
Rujukan Hormat
Yang di-Pertuan Agong dan Raja Permaisuri Agong ,Sultan, Raja, Sultanah
Duli Yang Maha Mulia
Balu Raja
Yang Maha Mulia
Raja Muda atau Tengku Mahkota
Duli Yang Teramat Mulia atau Yang Teramat Mulia
Kerabat Diraja Karib
Yang Amat Mulia
Bergelar warisan Yang Mulia
Perdana Menteri, Timbalan Perdana Menteri, Menteri Besar, Ketua Menteri
Yang Amat Berhormat
Menteri, Ahli Parlimen, Ahli Dewan Undangan Negeri (wakil rakyat)
Yang Berhormat
Wakil Rakyat yang mempunyai gelaran Tengku atau Raja
Yang Berhormat Mulia
Tun, Toh Puan
Yang Amat Berbahagia
Yang mempunyai gelaran kurniaan atau gelaran iktisas yang formal
Yang Berbahagia
Ketua Hakim Negara
Yang Amat Arif
Ketua Polis Negara
Yang Amat Setia
Hakim, Kadi
Yang Arif
Mufti dan pemimpin Islam
Sahibul Samahah
Raja (Perak, Selangor), Pangeran, Pangeran Anak, Pangeran Muda (Brunei Darussalam) Tengku (Kelantan, Pahang, Kedah, Terengganu).
Gelaran keturunan orang-orang besar
Megat dan Puteri (Perak), Nik (Kelantan), Wan (Kelantan, Terengganu), Abang (Sarawak); Datu (Sabah), Awangku, Pangeran dan Dayangku (Brunei Darussalam), Tan (di Kedah) dan Tun (Terengganu)
Gelaran warisan kepada keturunan Nabi Muhammad s.a.w. seperti syed atau sayid bagi lelaki dan Syarifah bagi perempuan. Sesetengah pihak mengatakan bahawa gelaran Syarif, Syekh dan Siti juga tergolong ke dalam gelaran jenis ini.
Gelaran warisan daripada keturunan yang berasal dari luar Malaysia
Raden (Jawa), Daeng (Bugis), Sidi, Sutan (Minangkabau), Teuku dan Teungku (Aceh).
Gelaran Kurniaan
Tun, Toh Puan, Puan Sri, Datuk (Datuk Seri, Datuk Paduka, Datuk Setia), Datuk (Satuk Patingi, Datuk Amar), Datin Paduka (gelaran yang dikurniakan oleh kerajaan negeri Selangor), Toh Puan (isteri kepada datuk di Terengganu) Pendeta Za'aba (gelaran kurniaan yahng diberikan oleh pertubuhan seperti Kongres Bahasa Melayu Ketiga (1956). Gelaran Bapa Kemerdekaan kepada Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj.
Gelaran Ikhtisas
Gelaran bagi individu yang diperoleh melalui pencapaian atau kejayaan akademk atau kemahiran dalam bidang tertentu seperti Profesor,Doktor,Ustaz dan Ustazah.
Gabungan Gelaran
(a) kekeluargaan + keagamaan. - Pak Haji
(b) Pergaulan Tak Bersahaja (kecuali saudara) + Keagamaan. - Tuan Haji
(c) Kekeluargaan + warisan (hanya Ungku, Engku, Wan, Nik) - Pak Ungku, Mak Ungku, Mak Wan, Pak Nik.
(d) Pergaulan Tak Bersahaja + Keagamaan + Warisan (hanya Nik). Contoh: Tuan Haji Nik
(e) Warisan (Kecuali Nik) + Keagamaan. - Raja Haji
(f) Kurniaan Kerajaan + Akademik/Ikhtisas + Warisan + Keagamaan. - Tan Sri Prof. Raja Haji Osman
Rujukan Hormat
Yang di-Pertuan Agong dan Raja Permaisuri Agong ,Sultan, Raja, Sultanah
Duli Yang Maha Mulia
Balu Raja
Yang Maha Mulia
Raja Muda atau Tengku Mahkota
Duli Yang Teramat Mulia atau Yang Teramat Mulia
Kerabat Diraja Karib
Yang Amat Mulia
Bergelar warisan Yang Mulia
Perdana Menteri, Timbalan Perdana Menteri, Menteri Besar, Ketua Menteri
Yang Amat Berhormat
Menteri, Ahli Parlimen, Ahli Dewan Undangan Negeri (wakil rakyat)
Yang Berhormat
Wakil Rakyat yang mempunyai gelaran Tengku atau Raja
Yang Berhormat Mulia
Tun, Toh Puan
Yang Amat Berbahagia
Yang mempunyai gelaran kurniaan atau gelaran iktisas yang formal
Yang Berbahagia
Ketua Hakim Negara
Yang Amat Arif
Ketua Polis Negara
Yang Amat Setia
Hakim, Kadi
Yang Arif
Mufti dan pemimpin Islam
Sahibul Samahah
Ketua
jabatan tanpa gelaran
Yang Berusaha
Yang Berusaha
Hasil kerja yang baik. :) Yang ini berapa muka surat ye?
ReplyDeleteSorry, dah lupa brapa ms... thanks though
ReplyDelete