PENGENALAN
Etnik
KadazanDusun merupakan sebuah etnik majoriti di Negeri Sabah. Etnik
KadazanDusun biasanya didapati di Pantai Barat Sabah, dan di kawasan pedalaman.
Pada asalnya, etnik Kadazan dan Dusun ini merupakan dua etnik yang berbeza
tetapi atas alasan inisiatif politik dengan tujuan menyatupadukan kaum-kaum
tersebut kedua-dua kaum ini disatupadukan menjadi sebuah etnik terbesar di
Sabah.[1]
Kebudayaan
etnik KadazanDusun secara amnya dipengaruhi dengan aktiviti penanaman padi. [2]Oleh
yang demikian Pesta Menuai atau lebih dikenali sebagai Tadau Kaamatan merupakan
pesta kebesaran yang disambut meriah oleh suku kaum ini pada 30 dan 31 bulan
Mei setiap tahun sebagai tanda berakhirnya musim menuai padi.
Acara
kemuncak bagi perayaan ini ialah acara Ratu Cantik atau Ungduk Ngadau sebagai
memperingati Huminodon, yang menurut lagenda seorang gadis cantik yang bernama
Huminodon yang telah rela menjadi korban sebagai ganti kepada hasil tuaian yang
mengakhiri musim kebuluran yang melanda orang-orang kampung. Dalam acara
kemuncak ini (Ngunduk Ngadau), setiap daerah akan menghantar wakil untuk
bersaing merebut gelaran Ngunduk Ngadau tersebut. Dari acara ini, terserlahlah
pakaian tradisional kaum KadazanDusun dari seluruh negeri Sabah.
Menurut
Puan Pinah Pindah, pakaian tradisional etnik KadazanDusun ini tidak terbatas
kepada satu jenis tetapi kepada beberapa jenis. Boleh dikatakan ianya berbeza
dari setiap daerah di Sabah tetapi perhiasan dan tema corak hiasan seperti
sulaman yang masih berlandaskan flora dan fauna.
Baju Tradisional Kadazan
Gambar
1: Baju Tradisional Kadazan
Pakaian
tradisional ini dijahit dengan menggunakan kain yang berwarna hitam pekat dan menurut
Puan Pinah lagi, kebiasaannya ia diperbuat daripada kain jenis baldu kerana
senang didapati di pasaran berbanding dengan kain kapas yang harganya agak
mahal. Baju Sinuangga merupakan baju tradisional perempuan yang lazimnya
dipertonton dan dikenali ramai. Sila rujuk Gambar 1. Ia merupakan pakaian kaum
Kadazan di daerah Penampang, dan sekitar Pantai Barat Sabah. Ia biasanya
mempunyai bentuk leher V dan tidak berlengan. Butang Betawi dijadikan hiasan
pada baju Sinuangga. Penggunaan butang Betawi pada asalnya menunjukkan
kemewahan si pemilik. Jika si pemilik mampu untuk menjahit 30 biji butang
Betawi pada bajunya yang juga dikenali sebagai ‘Sonsolobuan’, si pemilik berkenaan
dikatakan orang yang berada seperti yang dinyatakan di laman sesawang http://www.fascinatingmalaysia.com/unik/penampg.html.
Skirt
atau sarung bagi Sinuangga dikenali sebagai ‘Tapi’. Ia dijadi dalam bentuk
silinder yang panjang bagi menunjukkan kelansingan si pemakai. Ia dihias dengan
kain berwarna keemasan dari paras punggung ke bawah di bahagian depan
Tapi, dan di sekeliling punggung.
Mengikut
peredaran zaman, kini terdapat trend di mana Tapi tidak lagi menggunakan kain
keemasan untuk dijadikan hiasan. Puan Pinah biasanya akan menggunakan labuci
sebagai hiasan kerana ianya senang didapati berbanding kain keemasan, kini
ramai yang menggunakan labuci untuk hiasan. Labuci ini dibentuk menjadi motif
flora atau fauna dan kemudiannya dijahit di bahagian bawah ‘Tapi’. Begitu juga
dengan Sinuangga, ada juga yang menggunakan labuci dan manik sebagai hiasan.
Pemakaian
Sinuangga dan Tapi tidak akan lengkap tanpa perhiasan atau ‘barang kemas’. Menurut
Puan Pinah lagi, pada kebiasanya pemenang bagi pertandingan ungduk ngadau ini
diadili berdasarkan kepada kelengkapan perhiasan pada pakaian tradisional yang
dikenakan semasa pertandingan.
Antara
barang kemas yang biasa dipadankan dengan pakaian tradisional ini ialah
‘Himpogot’. Himpogot merupakan himpunan duit syiling perak pada zaman dahulu
yang dijadikan sebuah tali pinggang.
Untuk dipadankan dengan pakaian tradisional dari kaum Kadazan ini
memerlukan 3 buah sebagai satu set seperti yang ditunjukkan dalam Gambar 2. Pada
zaman dahulu ia bergantung kepada
kekayaan si pemakai. Barang kemas yang kedua ialah ‘Tangkong’. Ia diperbuat
daripada himpunan cincin tembaga yang dijadikan sebagai tali pinggang dengan
menggunakan rotan yang juga dikenali sebagai ‘hindavog’.
Gambar
2: Cara Pemakaian Himpogot dan Tangkong
Gambar
3: Tangkong
Jika
si pemakai memakai tangkong yang dililit dengan kain berwarna merah, bererti si
pemakai sudah berumahtangga dan jika si pemakai
memakai tangkong yang dililit dengan yang berwarna hitam pula menandakan
si pemakai masih belum berpunya. Tetapi pada zaman ini, signifikan-signifikan
ini semakin diabaikan kerana pengertian terhadap cara pembuatannya semakin
dilupakan.
‘Tiningkos’
pula merupakan sejenis barang kemas yang berbentuk seperti spring tetapi rapat
yang dijadikan sebagai gelang. Kebiasaannya ia diperbuat dari perak atau
tembaga. Puan Pinah juga ada menyatakan bahawa tiningkos ini jarang didapati
kerana ia biasanya dipakai oleh kaum Rungus di bahagian Kudat.
Gambar
4: Tinongkos
Gohong
pula ialah sejenis gelang yang dipakai dibahagian kedua belah lengan si
pemakai. Rantai leher pula dikenali sebagai ‘hamai’ dan anting-anting pula
dikenali sebagai ‘simbong’. ‘Husob’ ialah kain yang berwarna–warni seperti kain
batik untuk dipakai secara menyilang di kedua-dua belah bahu si pemakai.
Gambar
5: Pakaian Tradisional bagi Lelaki Kadazan
Bagi
pakaian tradisional lelaki pula, ia dikenali sebagai ‘Gaung’. Ia ialah baju
berlengan panjang tanpa sulaman. Tetapi pada zaman sekarang, ‘gaung’ dihiasi
dengan kain keemasan dan butang yang berwarna keemasan. Kadang-kadang terdapat
juga jahitan sulaman bermotifkan flora dan fauna. Seluar yang dipadankan
dipanggil ‘souva’. Ia merupakan seluar berwarna hitam dan terdapat seperti tali
pinggang berwarna biru-indigo mengelilingi pinggang. Kini souva jarang
dipadankan dengan gaung. Pemakai lebih cenderung memadankan gaung dengan seluar
berwarna gelap yang senang didapati di kedai sahaja.
‘Siga’
pula merupakan hiasan kepala yang berbentuk segiempat tepat yang kemudiannya
dilipat menjadi bentuk tiga segi dan diikat di kepala si pemakai.[3]
Dusun Tindal
Gambar
6: Pakaian Tradisional Dusun Tindal
Gambar
6 menunjukkan pakaian tradisional dari suku kaum Dusun Tindal. Seperti pakaian tradisional sebelumnya, ia
juga dijahit dari kain yang berwarna hitam dan kemudiannya akan dihiasi dengan
sulaman. Baju tradisional Dusun Tindal bagi kedua-dua jantina, perempuan dan
lelaki, adalah sama sahaja. Menurut Puan
Shirley binti Luis, seorang tukang jahit baju tradisional di Kampung Binaung,
Telipok, baju Dusun Tindal kini menjadi trend semasa bagi peserta unduk ngadau
kenakan kerana ia susah untuk dijahit dan perhiasannya juga agak sukar untuk
didapati.
Belahan
dan corak yang terdapat di bahagian lengan baju tradisional bagi kaum Dusun
Tindal ini menjadi perbezaan dengan pakaian tradisional kaum Dusun dari daerah
lain. Pakaian Dusun Tindal ini dikenali sebagai ‘Sinapak’ atau ‘Sinipak’.
Sarung atau skirt bagi baju ‘sinapak’ ini adalah lebih pendek berbanding sarung
baju tradisional kaum Kadazan yang panjangnya mencecah buku lali. Skirt bagi
sinapak lebih dikenali sebagai ‘gonob’.
Belahan
di kedua-dua belah lengan mempunyai sulaman yang menarik dan kebiasaannya warna
benang yang dipilih untuk sulaman tersebut ialah berwarna merah pekat dan
diselang-selikan dengan warna keemasan atau warna putih. Menurut Puan Shirley,
warna terang ini dipilih agar wujud kontras warna yang ketara di atas kain yang
berwarna hitam pekat dan ianya lebih tampak menarik dan cantik. Pada zaman sekarang,
terdapat reben yang berwarna-warni seakan-akan disulam untuk ditampal terus ke
atas baju sinapak dan ini memudahkan kerja si tukang jahit sebagai ganti kepada
sulaman yang diterangkan sebelum ini. Ini juga sedikit sebanyak mengubah
keaslian dan ketulenan pakaian tradisional ini.
Belahan
lengan baju ‘sinapak’ ini bermula di bahagian siku lengan dan ke bawah. Si
pemakai akan menyarungkan sehelai kain yang dikenali sebagai ‘sunduk’ atau
‘sunalatan’ di lengan kanan.
Seperti
Puan Pinah, Puan Shirley juga ada menyatakan bahawa pakaian tradisional yang
tidak lengkap dengan perhiasannya akan mempengaruhi pemarkahan si pemakai yang
mengikuti pertandingan unduk ngadau. Berikut merupakan beberapa perhiasan yang
diterangkan oleh Puan Shirley berdasarkan kepada pemerhatian beliau sepanjang
beliau mengkaji dan melengkapkan koleksi peribadi beliau yang disewakan kepada
umum.
Terdapat
sepasang kain seperti ‘Husob’ yang diletak secara menyilang di bahagian depan
dan mengelilingi bahagian leher ‘sinapak’ yang dikenali sebagai ‘selindang
lolopot’ yang membentuk seperti kolar baju yang lebar.
Perhiasan
yang dipadankan dengan pakaian tradisional ini antaranya ialah ‘kinokogis’ yang
diperbuat daripada manik-manik yang dibentuk untuk menjadi sebuah tali pinggang
yang lebar. Manik-manik yang digunakan juga adalah berwarna-warni dan menarik.
Ukuran tali pinggang ini sebaik-baiknya dari paras pinggang sehingga ke paras
paha si pemakai. Di atas kinokogis pula akan diletak 4 buah tali pinggang yang
dihasilkan dari himpunan duit syiling perak yang dipanggil ‘sinipogot’.
‘Sinipoogot’ dan ‘Himpogot’ merupakan tali pinggang syiling yang sama sahaja
cuma di lain-lain daerah ia dipanggil dengan nama yang berbeza-beza.
Antara
barang kemas yang dipakai bersama dengan pakaian tradisional Dusun Tindal ini
ialah gelang yang dipanggil ‘Saring pirok’. Ia dipakai di kedua-dua belah
tangan, anting-anting perak dan yang uniknya bagi Dusun Tindal ini, terdapat
seakan-akan dua biji bebola lebih kurang sebesar bola tennis di leher yang
dikenali sebagai ‘kiupu’. Menurut Puan Shirley, kiupu merupakan kunci utama
atau perhiasan wajib yang perlu ada untuk dipadankan dengan sinapak. Tanpa
kiupu, baju sinapak hanya sekadar baju biasa sahaja.
Bagi
pakaian untuk lelaki pula, seperti pakaian perempuan, ia juga dipanggil
‘Sinapak’ atau ‘Sinipak’. Terdapat dua helai kain yang disilangkan di bahagian
depan yang dikenali sebagai ‘Lolopot’. Di bahagian pinggang pula terdapat selempang
yang seakan-akan sebuah tali pinggang yang dipanggil ‘ Pomohorot do tawak’.
Seluar bagi sinapak lelaki pula mempunyai saiz pinggang yang besar dan ianya
dipanggil ‘Soluwar’. Untuk hiasan kepala pula, ianya dipanggil ‘Sigar’. Lelaki
juga ada memakai hiasan seperti kuapu, simpogot dan saring pirok.
No comments:
Post a Comment